Detekcja wycieków węglowodorów – kable TraceTek TT5000 i charakterystyka cieczy

Kable sensorowe TraceTek TT5000 – rodzaje i różnice

TraceTek TT5000 to czujnikowy kabel liniowy przeznaczony do wykrywania wycieków paliw i innych cieczy węglowodorowych. Instalowany wraz z modułem alarmowym, potrafi wykryć wyciek paliwa na całej swojej długości, ignorując przy tym obecność wody. Po wykryciu cieczy kabel wywołuje alarm i umożliwia zlokalizowanie miejsca przecieku z dokładnością do około 1 metra. Dostępne są trzy główne wersje tego kabla, dostosowane do różnych zastosowań:

Wszystkie odmiany kabli TT5000 wykorzystują zaawansowaną technologię przewodzących polimerów umieszczonych w warstwach kabla. W normalnych warunkach kabel jest elektrycznie nieaktywny, lecz gdy tylko nasiąknie wyciekającą cieczą węglowodorową, zmienia się jego przewodność elektryczna – co natychmiast rejestruje moduł alarmowy systemu. Dzięki temu system TraceTek może szybko wykryć nawet niewielki przeciek paliwa i określić jego położenie, zanim dojdzie do poważnego wypadku. Kable są zaprojektowane tak, by wytrzymać trudne warunki instalacji (np. przeciąganie przez rury osłonowe w przypadku TT5000-HS czy ekspozycję na słońce dla TT5000-HUV) oraz lata eksploatacji w terenie. Co ważne, nie reagują na wodę, a jedynie na węglowodory – można je więc stosować w środowisku narażonym na deszcz lub obecność wody, bez obawy o fałszywe alarmy.

Charakterystyka i zagrożenia wybranych cieczy węglowodorowych

Poniżej opisano poszczególne ciecze węglowodorowe wykrywalne przez czujniki kablowe serii TT5000, co umożliwia reagowanie na ewentualne wycieki. Czas zadziałania zależy od rodzaju cieczy i temperatury otoczenia, zapytaj o szczegóły.

• Akrylonitryl – bezbarwna, lotna ciecz o ostrym zapachu przypominającym cebulę lub czosnek. Jest wysoce łatwopalny i toksyczny; stosowany głównie do produkcji tworzyw sztucznych, kauczuku syntetycznego oraz włókien akrylowych. Ze względu na swoją toksyczność (akrylonitryl jest podejrzewany o działanie rakotwórcze) wyciek tej substancji stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i należy go szybko wykryć oraz usunąć.
• Chlorek etylu (chlorometan) – bezbarwny, skroplony gaz o lekko słodkawym zapachu. W warunkach atmosferycznych łatwo odparowuje (wrze już poniżej 13°C), tworząc cięższe od powietrza, wysoce łatwopalne pary. Dawniej chlorek etylu był używany do produkcji dodatku przeciwstukowego (tetraetyloołowiu) oraz jako miejscowy środek chłodząco-znieczulający, obecnie jego zastosowania są ograniczone. Jego pary mogą przemieszczać się przy podłożu – stwarzając ryzyko zapłonu lub wybuchu w oddalonym źródle zapłonu. Substancja ta w dużych stężeniach działa narkotycznie i trująco przy wdychaniu (należy unikać wdychania oparów).
• Ksylen – bezbarwna ciecz o wyraźnym aromatycznym zapachu (przypomina zapach benzyny lub rozpuszczalników typu ksylen). Ksylen (mieszanina izomerów orto-, meta- i para-) jest łatwopalny; jego pary tworzą z powietrzem łatwo zapalne mieszaniny. Stosowany jest szeroko jako rozpuszczalnik w farbach, lakierach i klejach oraz jako składnik benzyny. Opary ksylenu mają działanie narkotyczne – krótkotrwałe narażenie powoduje ból głowy, zawroty i otępienie, a długotrwałe wdychanie może uszkadzać układ nerwowy i wątrobę.
• Styren – bezbarwna, łatwopalna ciecz o słodkawym zapachu i wysokiej lotności. Styren jest monomerem służącym do produkcji tworzyw sztucznych (polistyrenu, żywic poliestrowych) oraz gumy syntetycznej. Jego pary są drażniące – w wysokim stężeniu mogą podrażniać oczy i drogi oddechowe, a przy dłuższym narażeniu mogą działać szkodliwie (styren jest podejrzewany o właściwości rakotwórcze). Wyciek styrenu łatwo odparowuje i stwarza zagrożenie pożarowe oraz zdrowotne.
• Heksan – bezbarwna ciecz o zapachu przypominającym benzynę (petroluem). Bardzo lotny i skrajnie łatwopalny – heksan paruje już w temperaturze pokojowej, a jego pary mogą zapalać się od iskry z dużej odległości. Heksan jest składnikiem benzyny i służy m.in. jako rozpuszczalnik (np. do ekstrakcji olejów roślinnych, w klejach i środkach czyszczących). Wdychanie heksanu działa szkodliwie na układ nerwowy – długotrwała ekspozycja może prowadzić do uszkodzeń nerwów (neuropatii), dlatego szybkie wykrycie i wentylacja wycieków tej substancji jest bardzo istotna.
• Olej napędowy (diesel) – paliwo do silników wysokoprężnych będące mieszaniną węglowodorów otrzymywanych z ropy naftowej. Diesel ma postać słomkowo-żółtej do ciemnożółtej (czasem lekko brunatnej) oleistej cieczy o charakterystycznym zapachu paliwa ropopochodnego. Jest palny, lecz mniej lotny i wybuchowy niż benzyna – jego temperatura zapłonu wynosi >52°C. Wyciek oleju napędowego stanowi poważne zagrożenie pożarowe i ekologiczne: rozlany olej tworzy na wodzie unoszącą się warstwę, łatwo się zapala na gorących powierzchniach, a ponadto zanieczyszcza glebę i wody gruntowe. Detekcja wycieków diesla jest ważna, ponieważ nie zawsze szybko odparowuje (może długo sączyć się do gruntu).
• Olej opałowy – paliwo grzewcze o właściwościach zbliżonych do oleju napędowego (często jest to praktycznie ten sam destylat ropy, lecz bez części obciążeń akcyzowych, dlatego bywa barwiony na czerwono). Ma oleistą konsystencję, kolor od żółtego po czerwonobrązowy (jeśli dodano barwnik) i zapach charakterystyczny dla produktów ropy naftowej. Łatwopalny, choć nie tak lotny – temperatura zapłonu wynosi typowo ok. 60–70°C. Wyciek oleju opałowego zachowuje się podobnie jak wyciek oleju napędowego: może spowodować pożar (szczególnie gdy nasiąknie w materiałach palnych) oraz poważne skażenie środowiska (ziemi, wody).
• Benzyna – przezroczysta, bezbarwna do jasnożółtej ciecz o silnym, ostrym zapachu paliwa. Benzyna jest skrajnie łatwopalna – ma bardzo niską temperaturę zapłonu (ok. -40°C, czyli poniżej 0°F) i tworzy z powietrzem wysoce wybuchowe mieszaniny par. Jest to podstawowe paliwo silnikowe używane w pojazdach, cechujące się wysoką lotnością: rozlewana benzyna szybko odparowuje, tworząc chmurę łatwopalnych oparów. Wyciek benzyny to jedno z najpoważniejszych zagrożeń – nawet niewielka ilość może spowodować pożar lub eksplozję, dlatego szybka detekcja i usunięcie wycieku są kluczowe.
• Opary benzyny – pary uwalniane przez benzynę są niewidoczne, lecz wyjątkowo niebezpieczne. Są cięższe od powietrza, przez co gromadzą się przy podłożu i mogą przemieszczać się na znaczne odległości od miejsca wycieku. W kontakcie z iskrą lub płomieniem taka chmura par może zapalić się i spowodować cofnięcie płomienia do źródła wycieku, prowadząc do wybuchu. Opary benzyny wdychane w wysokim stężeniu wywołują również efekty toksyczne – zawroty głowy, nudności, utratę przytomności – dlatego ich obecność stanowi zagrożenie dla zdrowia personelu. System kabli sensorowych jest w stanie wykryć wyciek zanim koncentracja oparów osiągnie niebezpieczny poziom.
• Jet A – podstawowe paliwo lotnicze typu nafta lotnicza (kerosene) stosowane w samolotach odrzutowych. Jet A jest klarowną, słomkowo-żółtą cieczą o właściwościach podobnych do nafty: ma temperaturę zapłonu min. 38°C (100°F) i temperaturę krzepnięcia ok. -40°C. W porównaniu do benzyny jest mniej lotny i mniej łatwopalny w normalnych warunkach, ale nadal stanowi zagrożenie pożarowe – duży wyciek paliwa lotniczego może się zapalić np. od otwartego ognia czy gorącej powierzchni. Jet A (oraz bardzo zbliżony Jet A-1) używany jest w lotnictwie cywilnym na całym świecie.
• Jet B – paliwo lotnicze tzw. szerokofrakcyjne, będące mieszaniną nafty i lekkich benzyn w celu obniżenia temperatury krzepnięcia. Zawiera ok. 30% nafty i 70% benzyny (frakcji naftowej), dzięki czemu zachowuje płynność w ekstremalnie niskich temperaturach (do ~ -60°C). Wadą Jet B jest bardzo niska temperatura zapłonu, co czyni go znacznie bardziej niebezpiecznym w obchodzeniu się – jego opary łatwiej zapalają się i wybuchają. Z tego powodu Jet B jest rzadko używany, tylko w bardzo zimnym klimacie (np. w Kanadzie, na Alasce), gdzie jego zalety przeważają nad ryzykiem.
• JP-4 – oznaczenie wojskowego paliwa lotniczego używanego dawniej przez Siły Powietrzne USA. Była to mieszanka w przybliżeniu 50/50 nafty i benzyny. JP-4 charakteryzował się niższą temperaturą zapłonu niż czysta nafta (co zwiększało ryzyko pożaru), ale w latach 1951–1995 był standardowym paliwem odrzutowym USAF ze względu na dużą dostępność komponentów. Paliwo to było bardzo łatwopalne i lotne – wycieki JP-4 łatwo się zapalały. Zostało ono zastąpione bezpieczniejszymi paliwami (JP-8) o wyższej temperaturze zapłonu.
• JP-5 – wojskowe paliwo lotnicze opracowane z myślą o lotnictwie pokładowym (operującym na lotniskowcach). Jest to żółtawa nafta lotnicza o podwyższonej temperaturze zapłonu (minimum 60°C) oraz obniżonej prężności par. Dzięki temu JP-5 zmniejsza ryzyko pożaru na okrętach (gdzie obecność otwartego ognia i iskier jest niebezpieczna). Ma gęstość ok. 0,81 kg/L i zamarza poniżej -46°C. Wyciek JP-5 jest mniej lotny niż benzyna czy JP-4, ale rozlany na gorącej powierzchni nadal może się zapalić – dlatego detekcja wycieków tego paliwa (np. w magazynach paliw) jest istotna dla bezpieczeństwa pożarowego.
• JP-7 – wyjątkowo specjalistyczne paliwo lotnicze, opracowane do samolotu SR-71 Blackbird osiągającego prędkości ponad 3 Ma (trzykrotność prędkości dźwięku). JP-7 ma bardzo wysoką temperaturę zapłonu oraz niezwykle wysoką stabilność termiczną. Musiało wytrzymywać ekstremalne nagrzewanie aerodynamiczne – nie może „zagotować się” w zbiornikach nawet przy ogromnym tarciu powietrza na kadłubie SR-71. Paliwo JP-7 służyło także jako czynnik chłodzący podzespoły (np. klimatyzację, hydraulikę) w trakcie lotu, zanim trafiło do spalania. W normalnych warunkach JP-7 jest mało lotne i trudno zapalne, jednak rozlane np. przy tankowaniu może ulec zapłonowi przy kontakcie z silnym źródłem ognia.
• JP-10 – paliwo do turbinowych silników odrzutowych stosowane głównie w pociskach manewrujących (np. Tomahawk AGM-86). W odróżnieniu od typowych paliw lotniczych, JP-10 nie jest prostą frakcją ropy, lecz syntetycznym węglowodorem o wysokiej gęstości. Składa się głównie z tzw. bicyklicznych związków norbornanowych (tetrahydrodicyklopentadien) oraz adamantanu. Paliwo to cechuje się bardzo niską temperaturą krzepnięcia (~ -54°C) i dużzą stabilnością chemiczną, co jest ważne dla niezawodności pocisku w różnych warunkach. JP-10 jest palne (choć mniej lotne niż benzyna) – wycieki mogą się zapalić na gorących elementach, dlatego magazynuje się je z dużą ostrożnością.
• Nafta (kerosene) – klarowna, bezbarwna do jasno bursztynowej ciecz o charakterystycznym zapachu parafinowym (paliwowym). Nafta jest mniej lotna niż benzyna – jej temperatura zapłonu wynosi ok. 38–65°C, w zależności od składu. Używana jest jako paliwo do silników odrzutowych (nafta lotnicza Jet A-1), do lamp naftowych oraz celów grzewczych. Wyciek nafty stanowi zagrożenie pożarowe (choć paruje wolniej, to wciąż może się zapalić od otwartego ognia). Plamy nafty na ziemi lub wodzie mogą utrzymywać się dłużej (mniejsza prężność par), powodując zanieczyszczenie – stąd potrzeba wykrycia i usunięcia wycieku.
• Lekka słodka ropa naftowa – surowa ropa naftowa o niskiej zawartości siarki („słodka”) i stosunkowo niskiej gęstości („lekka”). Zazwyczaj jest czarną lub ciemnobrązową, lepką cieczą o silnym zapachu węglowodorowym. “Lekka” ropa zawiera większy udział lotnych i paliwowych frakcji, dzięki czemu jest cenniejsza dla rafinerii, ale jej wycieki są szczególnie niebezpieczne: ropa jest palna, a ze względu na lepkość tworzy trudne do usunięcia plamy. Wyciek ropy naftowej grozi pożarem (np. gdy ropa rozleje się w pobliżu gorących maszyn) oraz katastrofą ekologiczną – surowa ropa silnie zanieczyszcza glebę i wody, zagrażając organizmom żywym. Kable TT5000 mogą wychwycić wyciek ropy zanim plama rozprzestrzeni się na dużą skalę.
• Samochodowy płyn przekładniowy (ATF) – specjalny olej hydrauliczno-smarny stosowany w automatycznych skrzyniach biegów. Zazwyczaj jest barwiony na czerwono (dla łatwiejszej identyfikacji wycieków) i ma umiarkowaną lepkość, nieco niższą niż klasyczne oleje silnikowe. ATF ma wysoką temperaturę zapłonu – około 180–200°C – zatem w normalnych warunkach nie zapala się łatwo. Jednak rozgrzany do wysokiej temperatury (np. wyciek spryskany na rozgrzany silnik czy kolektor) może ulec zapłonowi. Wyciek ATF stwarza również zagrożenie dla środowiska: oleisty płyn może uszkodzić nawierzchnię drogi, przeniknąć do gruntu i wód, jest też trudny do usunięcia ze względu na tłustą naturę.
• Olej hydrauliczny – olej mineralny używany jako medium w układach hydraulicznych maszyn (np. koparek, pras). Jest zwykle jasnożółty, przezroczysty, o oleistym zapachu. Cechuje się wysoką lepkością i również wysoką temperaturą zapłonu (często powyżej 150°C). Wyciek oleju hydraulicznego pod ciśnieniem może tworzyć łatwopalną mgiełkę, która łatwo się zapala – dlatego np. w zakładach przemysłowych dba się o szybkie wykrycie pęknięcia przewodu hydrauliki. Rozlany olej hydrauliczny powoduje śliskość powierzchni oraz skażenie środowiska (trudno go biodegradować).
• Olej silnikowy SAE 20 / SAE 30 – oleje smarowe o średniej lepkości, stosowane w silnikach spalinowych (SAE 20 – nieco rzadszy, SAE 30 – gęstszy). Są to gęste, jasno-brązowe (bursztynowe) ciecze o typowym zapachu oleju. Nie są łatwo palne na zimno – temperatura zapłonu świeżego oleju silnikowego przekracza 200°C – jednak rozlane na gorące elementy (np. kolektor wydechowy) mogą się zapalić. Wyciek oleju silnikowego nie paruje, ale rozprzestrzenia się, powodując zabrudzenie. Co ważne, zużyty olej silnikowy zawiera toksyczne i rakotwórcze zanieczyszczenia (np. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne); detekcja wycieków oleju z maszyn pozwala zapobiec zarówno zagrożeniu pożarowemu, jak i długotrwałemu skażeniu otoczenia.
• Węglowodór alifatyczny (ogólny) – termin ogólny odnoszący się do węglowodorów o łańcuchowej budowie cząsteczki (alkany, alkeny, alkiny), w odróżnieniu od aromatycznych. Niższe alifatyczne węglowodory (mające krótki łańcuch, np. pentan, heksan, heptan) są zazwyczaj bezbarwnymi, lotnymi cieczami o benzynowym zapachu i bardzo łatwopalnymi parami. Z kolei wyższe alifatyczne węglowodory (długie łańcuchy) mogą mieć postać olejów lub ciał stałych (parafiny, woski) – te są mniej lotne i palne. Wszystkie węglowodory alifatyczne są hydrofobowe (nie mieszają się z wodą) i mogą stanowić zagrożenie pożarowe, dlatego wycieki należy odpowiednio szybko wykrywać. Przykładowo, wykrycie wycieku bezbarwnej benzyny lakowej (bogatej w alifatyczne węglowodory) czy heksanu pozwala uniknąć pożaru w zakładzie chemicznym.
• Anizol – przezroczysta, słomkowo-żółta ciecz o aromatycznym zapachu (przyjemny zapach przypominający anyż). Anizol (metoksybenzen) jest stosowany jako składnik perfum i aromatów oraz jako rozpuszczalnik w syntezie chemicznej. Jest cieczą łatwopalną; pary anizolu są cięższe od powietrza i w wysokiej temperaturze mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Substancja ta ma umiarkowaną toksyczność – działa drażniąco na oczy i skórę, a jej opary w dużym stężeniu mogą powodować zawroty głowy. Wyciek anizolu powinien być wentylowany ze względu na ryzyko pożaru i stęchły zapach, jaki może pozostawić.
• Chloroform – klarowna, bezbarwna ciecz o przyjemnym, słodkawym zapachu. Nie jest łatwopalny – chloroform nie zapala się od iskry ani płomienia w normalnych warunkach (brak tzw. punktu zapłonu), co kiedyś wykorzystywano w gaśnicach i lodówkach. Trzeba jednak pamiętać, że pod wpływem wysokiej temperatury lub ognia rozkłada się z wydzieleniem silnie trujących gazów (fosgenu, chlorowodoru). Chloroform był dawniej używany jako środek znieczulający i rozpuszczalnik, dziś jest ograniczony ze względu na toksyczność. Wdychanie jego par działa narkotycznie (powoduje utratę przytomności), a przewlekłe narażenie może uszkadzać wątrobę, nerki i układ nerwowy. Wycieki chloroformu należy traktować ostrożnie – choć się nie palą, to pary mogą kumulować się w zagłębieniach terenu.
• Dowtherm A – markowa nazwa syntetycznego płynu termo-przenoszącego (cieczy grzewczej) produkowanego przez Dow Chemical. Jest to eutektyczna mieszanina dwuskładnikowa (bifenyl + eter dwufenylowy) przeznaczona do krążenia w zamkniętych układach grzewczych w wysokich temperaturach (do ok. 400°C). W warunkach pokojowych Dowtherm A jest klarowną, bladożółtą cieczą o wysokiej lepkości. Cechuje się wysoką temperaturą zapłonu (~113°C) i wrzenia (~257°C), dzięki czemu może bezpiecznie pracować w stanie ciekłym do bardzo wysokich temperatur. Wyciek Dowthermu A na gorącą powierzchnię (powyżej 113°C) może jednak ulec zapłonowi, a płonący płyn jest trudny do gaszenia. Sama ciecz nie jest toksyczna, ale jej pary w wysokiej temperaturze mogą działać drażniąco; z uwagi na koszt i możliwe szkody (np. zanieczyszczenie izolacji termicznej czy gleby) ewentualny wyciek tego medium powinien być szybko wykryty.
• Freon TF (CFC-113) – handlowa nazwa związku 1,1,2-trichloro-1,2,2-trifluoroetanu, kiedyś powszechnie stosowanego jako rozpuszczalnik i czynnik czyszczący w przemyśle elektronicznym. Freon TF to bezbarwna, lotna ciecz o zapachu podobnym do czterochlorku węgla (słodkawo-eterowym) i dużej gęstości (ponad 1,5 g/ml). Jest on niepalny – nawet w kontakcie z płomieniem nie ulega zapłonowi, co czyniło go bezpiecznym w użyciu jeśli chodzi o zagrożenie pożarowe. Niestety, jest to freon niszczący warstwę ozonową; z tego powodu jego produkcja została wycofana na mocy protokołu montrealskiego. Wyciek Freonu TF nie stworzy pożaru, ale uwalnia szkodliwe dla środowiska chlorofluorowęglowodory – należy go usunąć i nie dopuszczać do emisji do atmosfery.
• Terpentyna gumowa (olej terpentynowy) – naturalny rozpuszczalnik otrzymywany z żywicy sosnowej. Ma postać bezbarwnej lub żółtawej cieczy o bardzo silnym, gryzącym zapachu (żywiczno-terpenowym). Terpentyna jest łatwopalna – jej pary mogą zapalić się już w temperaturze ~35°C, tworząc płomienie. Była tradycyjnie używana jako rozcieńczalnik farb olejnych i lakierów, a także do celów leczniczych (inhalacje, wcierki), jednak jej intensywny zapach i toksyczność ograniczają współcześnie zastosowania. Wdychanie oparów terpentyny działa drażniąco na oczy i drogi oddechowe, może powodować bóle głowy i zawroty, a kontakt ze skórą – podrażnienia lub reakcje alergiczne. Wyciek terpentyny w pomieszczeniu szybko nasyci powietrze ostrym zapachem, co ułatwia wykrycie (choć preferowane jest, by system czujników wychwycił go wcześniej).
• Heptan – bezbarwna ciecz o umiarkowanie intensywnym, benzynopodobnym zapachu (nieco słabszym niż heksan). Jest to bardzo lotny i łatwopalny węglowodór – n-heptan stanowi jeden ze składników benzyny i często jest używany jako rozpuszczalnik wzorcowy (określono mu wartość 0 w skali liczby oktanowej paliw). Pary heptanu są cięższe od powietrza i rozprzestrzeniają się przy podłożu; mogą zapalić się od iskry, powodując szybkie rozprzestrzenienie ognia. Wdychanie heptanu działa podobnie jak heksanu – powoduje narkotyczne objawy (oszołomienie, ból głowy). W porównaniu do niższych alkanów, heptan nieco wolniej paruje (ma wyższą temperaturę wrzenia ~98°C), ale wciąż na tyle szybko, że wyciek dużej ilości może wypełnić pomieszczenie palnymi parami.
• Spirytus mineralny (benzyna lakowa) – mieszanina ciekłych węglowodorów naftowych używana jako rozcieńczalnik do farb i odtłuszczacz. Bezbarwna ciecz o zapachu nafty (kerosenu), potocznie zwana też benzyną ekstrakcyjną lub rozpuszczalnikiem typu white spirit. Spirytus mineralny jest palny – choć mniej lotny od eteru dietylowego czy acetonu, jego pary wciąż mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny zapalne. Klasyfikowany jest często jako ciecz palna kl. II (flash point ~> 38°C), co oznacza, że w temperaturze pokojowej paruje wolniej i potrzebuje podgrzania do ~40°C, by osiągnąć stężenie zdolne zapalić się od źródła zapłonu. Wycieki benzyny lakowej stanowią zagrożenie pożarowe (np. w malarniach, gdzie używa się jej do mycia narzędzi) oraz zdrowotne – długotrwałe wdychanie jej oparów może uszkadzać układ nerwowy i oddechowy. Detekcja rozlanych rozpuszczalników tego typu pozwala zapobiec pożarom i zatruciom.
• Mobiltherm 603 – przemysłowy olej termiczny (ciecz grzewcza) produkowany przez firmę Mobil. Wykorzystuje się go jako medium wymiany ciepła w instalacjach grzewczych (np. wymienniki ciepła, piece olejowe) w zakresie umiarkowanych temperatur. Mobiltherm 603 jest klarownym, słomkowożółtym olejem o niskiej lepkości. Cechuje się bardzo wysoką temperaturą zapłonu – ponad 190°C, dzięki czemu może pracować w obiegu do ok. 300°C bez ryzyka zapalenia. Jest także odporny na utlenianie i nie tworzy osadów przy długotrwałym podgrzewaniu, co wydłuża jego żywotność. Wyciek Mobilthermu 603 sam z siebie nie paruje i nie zapala się łatwo, ale rozlany na rozgrzane elementy (np. grzałki, rury pieca) może wybuchowo zapłonąć. Pożar oleju termicznego jest trudny do ugaszenia (palący się olej unosi się na wodzie), a poza tym wyciek może uszkodzić urządzenia i izolację termiczną – stąd tak ważne jest szybkie wykrycie nieszczelności w układach grzewczych.
• Benzyna ciężka – frakcja ropy naftowej znana też jako ciężka nafta lub benzyna surowa (naphtha heavy). Jest to mieszanina węglowodorów o wyższej temperaturze wrzenia niż typowa benzyna silnikowa (bardziej zbliżona do zakresu nafty). Bezbarwna lub jasnożółta ciecz o zapachu benzynowym, mniej lotna od zwykłej benzyny, ale nadal łatwopalna. Benzyna ciężka bywa stosowana jako surowiec w procesach petrochemicznych (np. do krakowania parowego na etylen i benzynę lekką) oraz jako rozpuszczalnik. Wyciek benzyny ciężkiej stwarza podobne zagrożenia jak wyciek benzyny: może się zapalić na skutek kontaktu z ogniem lub iskrą, a jednocześnie jako ciecz hydrofobowa rozlewa się na dużej powierzchni, unosząc na wodzie i zanieczyszczając środowisko.
• PCB (polichlorowane bifenyle) – grupa trudno rozkładalnych związków chemicznych, historycznie stosowanych jako izolatory i chłodziwa w transformatorach oraz kondensatorach. Czyste PCB zależnie od składu są oleistymi cieczami lub woskowatymi ciałami stałymi barwy od bezbarwnej po jasnożółtą, pozbawionymi wyraźnego zapachu. Ich największą zaletą była niepalność i stabilność chemiczna – nie ulegały zapłonowi nawet w wysokich temperaturach, co czyniło je idealnym płynem izolacyjnym. Niestety, okazały się one silnie toksyczne i bioakumulatywne: długotrwała ekspozycja na PCB powoduje uszkodzenia wątroby, układu nerwowego i jest rakotwórcza, a wycieki PCB w środowisku pozostają przez dekady (nie ulegają naturalnemu rozpadowi). Z tego względu od lat 80. XX w. PCB są zakazane. Wyciek PCB (np. z starego transformatora) jest poważnym incydentem chemicznym – wymaga specjalistycznej dekontaminacji – dlatego tak istotne jest szybkie wykrycie nawet niewielkiej nieszczelności, zanim toksyczny olej rozprzestrzeni się po otoczeniu.
• Olej transformatorowy Shell Diala X – wysoko rafinowany olej izolacyjny stosowany do chłodzenia i izolacji elektrycznej transformatorów mocy. Oleje z serii Shell Diala są zazwyczaj bezbarwne lub jasnożółte, praktycznie bezzapachowe i charakteryzują się bardzo dobrą stabilnością termiczną oraz odpornością na utlenianie. Diala X to prawdopodobnie starszy typ oleju mineralnego (nowsze np. Diala BX, DX itp. różnią się dodatkami uszlachetniającymi). Nie zawiera PCB, jest palny dopiero w wysokiej temperaturze (temperatura zapłonu rzędu 140–150°C), ale w przypadku długotrwałego przegrzewania może się rozkładać, tracąc właściwości izolacyjne. Wyciek oleju transformatorowego stanowi zagrożenie pożarowe (choć mniej bezpośrednie niż benzyna, to olej może zapalić się np. od łuku elektrycznego w razie awarii) oraz środowiskowe – rozlany olej penetruje glebę, zanieczyszcza wodę i pozostaje w środowisku na długo. Dlatego transformatory są wyposażane w czujniki poziomu oleju i często w systemy takie jak TraceTek, aby wykryć ewentualne wycieki.
• Monomer styrenu – czyli ciekły styren omówiony już wyżej jako osobna pozycja. W kontekście bezpieczeństwa warto podkreślić, że czysty styren (monomer) jest chemicznie nietrwały – ma skłonność do spontanicznej polimeryzacji. Jest to bezbarwna ciecz o aromatycznym zapachu i drażniących oparach. Polimeryzacja styrenu wydziela ciepło i powoduje gwałtowny wzrost lepkości; jeśli nastąpi w zamkniętym zbiorniku, może spowodować wzrost ciśnienia i rozerwanie pojemnika. Dlatego monomer styrenu do magazynowania zawiera inhibitor (np. hydrochinon) zapobiegający polimeryzacji. Pod względem zagrożeń pożarowych i toksyczności, wyciek monomeru styrenu jest analogiczny do opisanego wyżej styrenu – łatwopalny i szkodliwy, z dodatkowym ryzykiem reakcji egzotermicznej. System kablowy jest w stanie wykryć nawet sączenie się styrenu (np. spod pokrywy studzienki) zanim dojdzie do niekontrolowanej reakcji.
• Tetrahydrotiofen (THT) – cykliczny związek siarkoorganiczny, stosowany głównie jako odorant gazu ziemnego i płynnego (LPG). THT jest bezbarwną, lotną cieczą o niezwykle intensywnym, nieprzyjemnym zapachu – przypominającym gnijąca kapustę lub czosnek. Już śladowe ilości tej substancji nadają gazowi charakterystyczny ostrzegawczy zapach (co pozwala wyczuć ulatniający się gaz). Tetrahydrotiofen jest łatwopalny – zapala się mniej więcej jak benzyna (temperatura zapłonu ok. -20°C) i w mieszaninie z powietrzem wybucha. Wyciek czystego THT jest rzadki (ze względu na niewielkie ilości w obiegu), ale potencjalnie groźny – oprócz ryzyka pożaru, silny odór może powodować ewakuację. Kable detekcyjne mogą być używane np. w stacjach nawaniania gazu, aby wykryć ewentualne wycieki tej substancji.
• Tetrachlorek węgla – nieorganiczny rozpuszczalnik chlorowany, niepalna, bezbarwna ciecz o dużej gęstości i słodkawym (chloroformowym) zapachu. Tetrachlorek węgla (CCl₄) był dawniej szeroko stosowany w gaśnicach (jako środek gaśniczy nieprzewodzący prądu) oraz do czyszczenia chemicznego (pralnie), zanim odkryto jego toksyczność. Nie ulega zapłonowi nawet przy kontakcie z ogniem – nie ma punktu zapłonu i nie podtrzymuje spalania. Jednak w płomieniu rozkłada się, wydzielając wysoce toksyczne gazy (fosgen – bojowy gaz trujący, oraz chlorowodór). Wyciek tetrachlorku węgla nie stwarza więc zagrożenia pożarem, ale jest poważnym zagrożeniem chemicznym: opary CCl₄ są silnie trujące (uszkadzają wątrobę, nerki, układ nerwowy) i mogą prowadzić do zatrucia nawet przy wdychaniu przez krótki czas. Ponadto długotrwale zanieczyszczają atmosferę (to gaz cieplarniany i ozonozjad). Z tego względu wykrycie nawet niewielkiego wycieku tej cieczy jest niezwykle ważne – w razie rozlania należy natychmiast ewakuować pomieszczenie i zabezpieczyć teren.
• Chlorobenzen (chlorobenzyna) – bezbarwna do jasnożółtej ciecz o słodkawym, migdałowym zapachu (zapach gorzkich migdałów, podobnie jak benzen gorzki). Jest to aromatyczny związek chlorowany, stosowany jako rozpuszczalnik oraz półprodukt w syntezie chemicznej (m.in. do produkcji pestycydów, farb, gum). Chlorobenzen jest umiarkowanie lotny i łatwopalny – temperatura zapłonu wynosi ok. 29°C (84°F), co oznacza, że jego pary mogą zapalić się od iskry już w temperaturze pokojowej. Wyciek chlorobenzenu paruje wolniej niż benzyna, ale jego opary w zamkniętym pomieszczeniu stanowią poważne zagrożenie wybuchem. Wdychanie wysokich stężeń może powodować zawroty głowy, zaburzenia rytmu serca, a przewlekłe narażenie – uszkodzenia wątroby. Systemy detekcji wycieków pomagają szybko wykryć tę substancję zanim stężenie oparów stanie się niebezpieczne.
• Dichlorometan (chlorek metylenu) – lotny chlorowany rozpuszczalnik, bezbarwna ciecz o słodkawym zapachu, przypominającym eter. Dichlorometan (DCM) jest ciekawostką pod kątem bezpieczeństwa, bo formalnie nie jest palny – nie zapala się bezpośrednio w powietrzu (brak dolnej granicy palności). Z tego powodu bywa składnikiem zmywaczy do farb, aerozoli chłodzących i innych mieszanin, gdzie pożądana jest niepalność. Trzeba jednak pamiętać, że w wysokich temperaturach DCM rozkłada się z wydzieleniem żrących i toksycznych oparów (HCl, fosgen). Wyciek dichlorometanu szybko odparowuje – jego pary mogą osiągnąć wysokie stężenie, działając narkotycznie (objawy to bóle głowy, senność), a w organizmie metabolizują do tlenku węgla, obciążając serce. Detektory wycieku są istotne np. w halach, gdzie używa się DCM do odtłuszczania, by alarmować zanim opary przekroczą normy.
• Benzen etylowy (etylobenzen) – bezbarwna, wysoko łatwopalna ciecz o zapachu podobnym do benzyny. Etylobenzen występuje w benzynie (jako jeden ze składników frakcji aromatycznej BTX) i jest głównym surowcem do produkcji styrenu (a dalej polistyrenu). Jego właściwości fizyczne są zbliżone do ksylenu i toluenu: wrze w ~136°C, paruje umiarkowanie szybko w temperaturze pokojowej. Wyciek etylobenzenu stwarza ryzyko pożaru – pary etylobenzenu mają dolną granicę wybuchowości ~1,2% obj. i mogą zapalać się od otwartego ognia. Pod względem toksyczności, krótkotrwałe wdychanie wysokich stężeń powoduje objawy narkotyczne (oszołomienie, utrata równowagi), a długotrwała ekspozycja może uszkadzać słuch oraz nerki. W razie wycieku wymagane jest wietrzenie; system kablowy wykrywający wyciek może zaalarmować obsługę zanim zapach benzyny etylowej stanie się wyczuwalny.
• Toluen – bezbarwna ciecz o charakterystycznym słodkawym, intensywnym zapachu (przypominającym nieco klej lub farbę). Toluen jest łatwopalny – temperatura zapłonu wynosi ok. 4°C (klasa IB cieczy palnych), a jego pary tworzą z powietrzem łatwo zapalne mieszaniny. Stosowany jest jako rozpuszczalnik w przemyśle (farby, lakiery, kleje kontaktowe) oraz dodatek do paliw (podnosi liczbę oktanową benzyny). Wyciek toluenu paruje dość szybko, a opary mogą osiągać niebezpieczne stężenia – powodują bóle i zawroty głowy, zaburzenia koordynacji, a przy dużym stężeniu utratę przytomności. Długotrwałe narażenie na pary toluenu uszkadza układ nerwowy i słuch, stąd potrzeba monitorowania wycieków. System detekcji kablowej może wykryć nawet niewielkie sączenie toluenu (np. z beczki), zanim stężenie oparów przekroczy próg wyczuwalności zapachu.
• Ksylen (ponownie) – patrz opis ksylenów powyżej. Ksylen wymieniono ponownie na liście (zarówno na początku, jak i na końcu), ponieważ występuje on często obok toluenu i etylobenzenu jako rozpuszczalnik aromatyczny. Charakterystyka zagrożeń i właściwości pozostaje taka sama: bezbarwna ciecz o aromatycznym zapachu, łatwopalna i szkodliwa przy wdychaniu (działanie narkotyczne).

Podsumowanie: Wymienione powyżej ciecze to różnego rodzaju paliwa i rozpuszczalniki węglowodorowe. Wszystkie one – mimo zróżnicowanych właściwości (od gazów skroplonych po lepkie oleje) – są potencjalnie niebezpieczne przy wycieku. System kabli sensorycznych TraceTek serii TT5000 został zaprojektowany tak, by szybko wykrywać obecność tych substancji w otoczeniu chronionych instalacji, ignorując jednocześnie obecność wody. Pozwala to zaalarmować obsługę wczesnym ostrzeżeniem, zanim wyciek paliwa lub chemikaliów spowoduje pożar, eksplozję czy skażenie środowiska, co znacznie zwiększa bezpieczeństwo instalacji przemysłowych i magazynów paliw.

Źródła: Wszystkie informacje techniczne i opisy właściwości zostały oparte na danych z literatury chemicznej, kart charakterystyki substancji i dokumentacji producenta systemu TraceTek – m.in. materiały nVent RAYCHEM, bazy danych chemicznych (NOAA CAMEO, PubChem, ATSDR) oraz publikacje encyklopedyczne. Powyższe cytaty (oznaczone „【†】”) bezpośrednio odzwierciedlają te źródła, potwierdzając podane informacje.